गुरुचरित्र अध्याय बाईस
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
नामधारक शिष्यराणा । लागे सिद्धाचिया चरणा ।
करसंपुट जोडून । विनवीतसे परियेसा ॥ १ ॥
जय जया सिद्ध योगेश्र्वरा । शिष्यजनमनोहरा ।
तूंचि तारक भवसागरा । अज्ञानतिमिरा ज्योति तूं ॥ २ ॥
तुझे चरणसंपर्क होतां । ज्ञान झालें मज आतां ।
परमार्थी मन ऐक्यता । जाहलें तुझे प्रसादे ॥ ३ ॥
दाविली तुम्ही गुरुची सोय । तेणें सकळ ज्ञानमय ।
तूंचि तारक योगी होय । परमपुरुषा सिद्धराया ॥ ४ ॥
श्रीगुरुचरित्रकामधेनु । सांगितलें मज विस्तारुन ।
अद्यापि न धाय माझें मन । आणिक आवडी होतसे ॥ ५ ॥
मागें कथन निरोपिलें । श्रीगुरु गाणगापुरा आले ।
पुढें केवीं वर्तले । ते विस्तारावे दातारा ॥ ६ ॥
ऐकोनि शिष्याचें वचन । सांगे सिद्ध संतोषोन ।
म्हणे शिष्या तूंचि सगुण । गुरुकृपेच्या बाळका ॥ ७ ॥
धन्य धन्य तुझें मन । धन्य धन्य तुझें जीवन ।
होसी तूंचि पूज्यमान । या समस्त लोकांत ॥ ८ ॥
तुवां केल्या प्रश्र्नासी । संतोष माझे मानसीं ।
उल्हास होतो सांगावयासी । गुरुचरित्रकामधेनु ॥ ९ ॥
पुढें जाहली अनंत महिमा । सांगतां असे अनुपम्या ।
श्रीगुरु आले गाणगाग्रामा । राहिले संगमी गुप्तरुपें ॥ १० ॥
भीमा उत्तरवाहिनीसी । अमरजासंगम विशेषीं ।
अश्र्वत्थवृक्ष परियेसीं । महास्थान वरद भूमि ॥ ११ ॥
अमरजानदी तीर्थ थोर । संगम जाहला भीमातीर ।
प्रयागासमान असे क्षेत्र । अष्टतीर्थे असती तेथें ॥ १२ ॥
तया तीर्थांचे महिमान । अपार असे आख्यान ।
पुढें तूंतें विस्तारुन । सांगेन ऐक शिष्योत्तमा ॥ १३ ॥
तया स्थानीं श्रीगुरुमूर्ती । होते गौप्यरुपें आर्ती ।
तीर्थमहिमा करणें ख्याति । भक्तजनतारणार्थ ॥ १४ ॥
समस्त तीर्थे श्रीगुरुचरणी । ऐसे बोलती वेदवाणी ।
त्यासी काय असे तीर्थ गहनी । प्रकाश करी क्षेत्रांसी ॥ १५ ॥
भक्तजनतारणार्थ । तीर्थे हिंडे श्रीगुरुनाथ ।
गौप्य होती कलियुगांत । प्रगट केलीं श्रीगुरुनाथें ॥ १६ ॥
तेथील महिमा अनुक्रमेसी । सांगेन पुढें विस्तारेसी ।
प्रकट जाहले श्रीगुरु कैसी । सांगेन ऐक एकचित्ते ॥ १७ ॥
ऐसा संगम मनोहरु । तेथें वसती श्रीगुरु ।
त्रिमूर्तीचा अवतारु । गौप्य होय कवणेपरी ॥ १८ ॥
सहस्र किरणें सूर्यासी । केवीं राहे गौप्येसीं ।
आपोआप प्रकाशी । होय सहज गुण तयाचा ॥ १९ ॥
वसती अरण्यीं संगमासी । जाती नित्य भिक्षेसी ।
तया गाणगापुरासी । मध्यान्हकाळीं अवधारा ॥ २० ॥
तया ग्रामी द्विजवर । असती एकशत घर ।
होते पूर्वी अग्रहार । वेदपाठक ब्राह्मणांसी ॥ २१ ॥
तयांमध्ये विप्र एक । दरिद्री असे सुक्षीणक ।
त्याची भार्या पतिसेवक । ‘ पतिव्रता ‘ तिये नाम ॥ २२ ॥
वर्तत असे दरिद्रेसीं । असे एक वांझ महिषी ।
वेसण घातली असे नाकाशी । दंतहीन अतिवृद्ध ॥ २३ ॥
नदीतीरी मळेयासी । क्षारमृत्तिका घालावयासी ।
नित्य दाम देती त्यासी । मृत्तिका क्षार वहावया ॥ २४ ॥
तेणें द्रव्यें वरो घेती । येणें रीतीं काळ क्रमिती ।
श्रीगुरुनाथ अति प्रीतीं । जाती भिक्षेसी त्याचे घरीं ॥ २५ ॥
विप्र समस्त निंदा करिती । कैचा यति आला म्हणती ।
आम्ही ब्राह्मण असो श्रौती । न ये भिक्षेसी आमुचे घरीं ॥ २६ ॥
नित्य आमुच्या घरीं देखा । विशेषान्न अनेक शाका ।
असें त्यजूनि ऐका । जातो दरिद्रियाचे घरी ॥ २७ ॥
भक्तवत्सल श्रीगुरुनाथ । प्रपंचरहित परमार्थ ।
सेवक जनां कृतार्थ । करणें असे आपुले मनीं ॥ २८ ॥
पाहें पां विदुराचिया घरा । प्रीति कैसी शार्ङ्गधरा ।
दुर्योधनराजद्वारा । धींक न वचे परियेसा ॥ २९ ॥
सात्विकबुद्धी जे वर्तती । त्यांवरी श्रीगुरुची अतिप्रीति ।
इह सौख्य अपरीं गति । देतो आपले भक्तांसी ॥ ३० ॥
ऐसा कृपाळू परमपुरुष । भक्तांवरी प्रेम हर्ष ।
त्यासी दुर्बळ काय दोष । रंकासी राज्य देऊं शके ॥ ३१ ॥
जरी कोपे एखाद्यासी । भस्म करील परियेसीं ।
वर देतां दरिद्रियासी । राज्य देईल क्षितीचें ॥ ३२ ॥
ब्रह्मदेवें आपुल्या करें । लिहिलीं असती दुष्टाक्षरें ।
श्रीगुरुचरणसंपर्कशिरे । दुष्टाक्षरें ती शुभ होतीं ॥ ३३ ॥
ऐसें ब्रीद श्रीगुरुचें । वर्णू न शके आमुचे वाचे ।
थोर पुण्य त्या ब्राह्मणाचें । श्रीगुरुमूर्ति जाती घरा ॥ ३४ ॥
वर्ततां ऐसें एके दिवशीं । न मिळे वरो त्या ब्राह्मणासी ।
घरीं असे वांझ महिषी । नेली नाही मृत्तिकेला ॥ ३५ ॥
तया विप्रमंदिरासी । श्रीगुरु आले भिक्षेसी ।
महा उष्ण वैशाखमासीं । माध्यान्हकाळीं परियेसा ॥ ३६ ॥
ऐसा श्रीगुरुकृपामूर्ति । गेला द्विजगृहाप्रती ।
विप्र गेला याचकवृत्तीं । वनिता त्याची घरी असे ॥ ३७ ॥
भिक्षा म्हणतां श्रीगुरुनाथ । आली पतिव्रता धावत ।
साष्टांगेसीं दंडवत । करिती झाली तये वेळी ॥ ३८ ॥
नमन करुनि श्रीगुरुसी । विनवीतसे करुण-वचनेंसी ।
आपला पति याचकतेसी । गेला असे अवधारा ॥ ३९ ॥
उत्कृष्ट धान्य घरीं बहुत । घेवोनि येईल पति त्वरित ।
तंववरी स्वामी बैसा म्हणत । पाट घातला बैसावया ॥ ४० ॥
श्रीगुरुमूर्ति हास्यवदन । बैसते झाले शुभासनें ।
तया विप्रस्रीसी म्हणे । क्षीर कां वो न घालिसी ॥ ४१ ॥
तुझ्या द्वारीं असतां म्हैषी । क्षीर कां वो न घालिसी भिक्षेसी ।
आमुतें तुवां चाळविसी । नाहीं वरो म्हणोनियां ॥ ४२ ॥
श्रीगुरुवचन ऐकोन । विप्रवनिता करी नमन ।
वांझ महिषी दंतहीन । वृद्धाप्य झालें तियेसी ॥ ४३ ॥
उपजली आमुचे घरी । वांझ जाहली दगडापरी ।
गाभा नवचे कवणेपरी । रेडा म्हणोनि पोसितों ॥ ४४ ॥
याचिकारणें तियेसी । वेसण घातली परियेसी ।
वहावया मृत्तिकेसी । तेणें आमुचा योगक्षेम ॥ ४५ ॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । मिथ्या कां वो बोलसी ।
त्वरित जावोनियां म्हैषीसी । दोहोनि आणी क्षीर आम्हां ॥ ४६ ॥
ऐसें वचन ऐकोनि । विश्र्वास झाला तिचे मनीं ।
काष्टपात्र घेऊनि । गेली ऐका दोहावया ॥ ४७ ॥
श्रीगुरुवचन कामधेनु । विप्रवनिता जातां क्षण ।
दुहिली क्षीर संतोषोन । भरलीं पात्रे दोन तया वेळी ॥ ४८ ॥
विस्मय करी विप्रवनिता । म्हणे ईश्र्वर हा निश्र्चिता ।
याचे वाक्य परीस सत्या । काय नवल म्हणतसे ॥ ४९ ॥
क्षीर घेवोनि घरांत । आली पतिव्रता धांवत त्वरित ।
तापविती जाहली अग्नींत । सवेंचि निववी परियेसा ॥ ५० ॥
श्रीगुरु म्हणती तियेसी । घाली वो क्षीर भिक्षेसी ।
जाणें असे स्थानासी । म्हणोनि निरोपिती तये वेळी ॥ ५१ ॥
परिसोनि स्वामींचे वचन । घेवोनि आली क्षीरभरण ।
प्राशन करी श्रीगुरुराणा । अतिसंतोषेकरोनियां ॥ ५२ ॥
संतोषोनि श्रीगुरुमूर्ति । वर देती अतिप्रीतीं ।
तुझे घरी अखंडिती । लक्ष्मी राहो निरंतर ॥ ५३ ॥
पुत्रपौत्री श्रियायुक्त । तुम्हां होईल निश्र्चित ।
म्हणोनि निघाले त्वरित । संगमी आपुले स्थानासी ॥ ५४ ॥
श्रीगुरु गेले संगमासी । आला विप्र घरासी ।
ऐकता झाला विस्तारेसी । महिमा श्रीगुरु-नरसिंहाची ॥ ५५ ॥
म्हणे अभिनव झालें थोर । होईल ईक्ष्वर-अवतार ।
आमुचे दृष्टीं दिसे नर । परमपुरुष तोचि सत्य ॥ ५६ ॥
विप्र म्हणे स्रियेसी । गेले आमुचे दरिद्रदोषी ।
भेटी जाहली श्रीगुरुसी । सकळाभीष्टें साधली ॥ ५७ ॥
म्हणोनि मनी निर्धार करिती । भेटी जाऊं कैसा यति ।
हाती घेऊनि आरति । गेले दंपती संगमासी ॥ ५८ ॥
भक्तिपूर्वक श्रीगुरुसी । पूजा करिती विधीसीं ।
संतोषोनि श्रीगुरु तयासी । पुनरपि वर देते झाले ॥ ५९ ॥
येणेंपरी द्विजवर । लाधला जैसा जाहला वर ।
कन्या-पुत्र लक्ष्मी स्थिर । पूर्णायुषी जाहले जाण ॥ ६० ॥
सिद्ध म्हणे शिष्यासी । श्रीगुरुकृपा होय ज्यासी ।
दैन्य कैचे त्या नरासी । अष्टैश्र्वर्य भोगीतसे ॥ ६१ ॥
म्हणोनि सरस्वती-गंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार ।
ऐकतां होय मनोहर । दैन्यावेगळा होय त्वरित ॥ ६२ ॥
॥ इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने
सिद्ध-नामधारकसंवादे वंध्यामहिषीदोहनं नाम द्वाविंशोऽध्यायः
॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥
